می‌توان دلیل آن را در دو نکته دید؛ دلیل اول ریشه در کاندیداهای به‌جا مانده از تایید‌صلاحیت‌ها دارد که در این مناظره‌ها نشان دادند وزن کافی برای رقابت را ندارند و برخی اقدامات‌شان نیز تنها کپی‌برداری از مناظره‌های پیشین در این عرصه بوده است؛ درست مثل استفاده از واژه‌هایی مانند پنج نفر علیه یک نفر که بیشتر تداعی‌کننده سه نفر علیه یک نفر احمدی‌نژاد در مناظرات سال 88 است.

دلیل دوم را می‌توان به برخی تذکرها و قوانین و محدود‌شدن‌های کاندیداها در مناظرات نسبت داد. اینکه این بار چیزهای دیگر به هیجانات انتخاباتی ترجیح داده می‌شود. ماحصل اینها، مناظره‌ای در مجموع خسته‌کننده بود؛ مطلبی که ممکن است در صورت تداوم، بیش از تهییج مردم،  آنها را در تصمیمی دیگر ترغیب کند. نامزدهای انتخاباتی در روز اول مناظرات به جای آنکه به این بپردازند که برای برون‌رفت از مشکلات کنونی ایران چه می‌خواهند  بکنند‌، تلاش می‌کردند مسبب وضع موجود را طرف مقابل معرفی کرده  و درباره این موضوع با هم مناظره کردند.

دراین میان همتی و مهرعلیزاده اگرچه به نظر دریک جهت سیاسی قرار داشتند و علیه جریان مقابل بعضا برخی اظهارات جنجالی را نیز مطرح می‌ساختند اما با هم هماهنگ نبودند. در سویی دیگر جریان 5 نفره مقابل، هماهنگ‌تر علیه دولت سخن می‌گفت، اما نگاهی به کاندیداهای این جریان نشان می‌داد روند این مناظره برخلاف تصورات، پیش می‌رود. نخستین دلیلش این بود که نظر بینندگان مناظره به این نامزدها تحت‌تاثیر برخی اظهارات و فیلم‌های تبلیغاتی آنها تا پیش از روز مناظره قرار داشت، همین مساله  توجه را از این نامزدها کم می‌کرد. امیر‌حسین قاضی‌زاده‌هاشمی یکی از آنهاست که به شدت فیلم مستندش علیه وی به موضوعی طنز بدل شد، این خود‌زنی تبلیغاتی(!) اظهارات روز گذشته او را نیز در حاشیه قرار داد.

به نظر می‌آید او به عنوان یکی از همان نامزدهای پوششی است که به زودی کناره‌گیری خواهد کرد. محسن رضایی نیز به‌واسطه اظهارات قبلی خودش مانند حذف 7 صفر از پول ملی و همین‌طور حضور همیشگی درنامزدی ریاست‌جمهوری جدی گرفته نشد، هرچند به نظر می‌آید او تا پایان انتخابات بر‌خلاف برخی از نامزدها بماند و رقابت کند؛ تجربه نیز این موضوع را نشان داده است. رضایی از همین رو برای جلب توجه بیشتر تلاش می‌کرد تا خود را به چالشگر مناظره‌ها بیش از سایر گزینه‌های هم‌جناحی‌اش معرفی کند، از سویی حمله به همتی و قول محاکمه او موضوعی بود که البته بیشتر به یک ضد‌تبلیغ علیه خودش منجر شد.

مطرح شدن ماجرای پیشین پیشنهاد او برای گروگانگیری آمریکایی‌ها برای دریافت ارز و همین‌طور مخالفتش با FATF از نکاتی بود که عملا رضایی برای آنها پاسخی نداشت و البته نقش او در برخی عملیات در زمان جنگ. شعارزدگی و البته اظهارات بی‌ارتباط در کلام نامزدهای انتخاباتی یکی دیگر از موضوعات فاحش نخستین روز مناظره‌ها بود. اما این موضوع در ارتباط با یک کاندیدای اصولگرا بیشتر گران تمام شد؛ کاندیدایی که تصور این بود نامزد اصلی اصولگرایان باید باشد.

ابراهیم رئیسی در حالی به مناظره پای گذاشت که پیشتر گاف‌های او در بیان  برخی واژگان و اظهارنظرها و جمله‌بندی‌هایش در شبکه‌های مجازی فراگیر شده بود. رئیسی اما در روز مناظره نیز نشان داد که سخنور مناسبی نیست و اظهاراتش از عمق لازم بی‌بهره است. فن بیان نامناسبش برای جایگاه ریاست‌جمهوری وقتی بیشتر به چشم می‌آمد که حتی اگر او را در کنار باقی نامزدهای فعلی می‌گذاشتیم، بهره‌گیری از برخی گفته‌های کلی و شعار‌گونه و بعضا سطحی نشان می‌داد که برخلاف تصورات، مناظره‌ها می‌تواند جایگاه او را نزد اصولگرایان تنزل دهد.

برعکس، این سعید جلیلی بود که در چنین شرایطی نسبت به کاندیداهای دیگر خوش درخشید. جلیلی که همواره به عنوان یک جبهه پایداری تندرو شناخته می‌شود و بخشی از دلیل حضور مردم در سال 92 پای صندوق رای و انتخاب حسن روحانی‌، اساسا برای رای نیاوردن او درآن سال بود- تا اینکه درنهایت برایش 4میلیون بیشتر رای اندوخته نشد- در شرایط تایید‌صلاحیت‌های امروز می‌تواند به عنوان نامزد اصلی اصولگرایان لقب بگیرد.

این مخالف سرسخت برجام، در روز مناظره بیش از آنکه کلامش هجومی باشد، همراه با آرامش و متانت کلام و اظهاراتی بود که نسبت به سایر نامزدها نشان از تسلط بیشترش لا‌اقل در فن بیان داشت. در نظرسنجی خبرگزاری فارس نیز این موضوع بعد از مناظره دیده شد؛ اینکه آرای رئیسی زیر50 درصد‌ است و جلیلی با رشد خوبی مواجه شده است. به عبارتی رقیب اصلی رئیسی در این میان جلیلی است.

ریزش رای رئیسی و افزایش نگاه‌ها به جلیلی می‌تواند باردیگر گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال کناره‌گیری رئیسی به نفع او را پررنگ کند؛  آن هم با توجه به اینکه جلیلی پیشتر گفته بود که اگر رئیسی به عرصه انتخابات بیاید او ثبت‌نام نخواهد کرد اما از قرار با اطمینان از موضوعی، شاهد نام‌نویسی او در این انتخابات بودیم و از سویی رئیسی نیز از ریاست قوه قضائیه استعفا نداده؛ به‌ویژه آنکه بسیاری می‌گویند بعد از نتایج تایید‌صلاحیت‌ها رئیسی اگر از انتخابات کناره‌گیری کند به نفع خود اوست؛ چرا که تا امروز نیز به واسطه اینکه در میدانی بی‌رقیب بوده، دید بسیاری از مردم نسبت به او منفی شده است.

برنده طرف راست مناظره از همین رو جلیلی است تا حدی که بسیاری درجریان چپ هم او را به‌عنوان یک رقیب قابل‌احترام و در عین حال با تفکرات تندرومآبانه اما خونسرد در مناظره ستودند.

 زمینی که برای این دو نبود 
در سویی دیگر اما همتی و مهر‌علیزاده بودند که خود را در برابر چند رقیب می‌دیدند. این دو تلاش داشتند به نوعی هر یک خویش را نامزد جدی گروه مقابل معرفی کنند، از همین رو آنها بخش اول مناظرات را نسبت به باقی نامزدها هجومی و اصطلاحا طوفانی‌تر شروع کردند. مطرح کردن برخی اصطلاحات نسبت به سایر نامزدها، طرح  مدارک تحصیلی آنان یا معرفی بعضی اقدامات رقبا که برخلاف منافع ملی بوده است‌، به این موضوع کمک کرد.

مهرعلیزاده اما در بخش‌های بعدی کمتر وارد این فضا شد و میدان را برای اظهارات همتی بیشتر باز گذاشت. این دو اما چند اشتباه استراتژیک هم مرتکب شدند. توجه به سوالات مطرح شده صداو‌سیما در واقع بیانگر این بود که این سوال‌ها بیشتر در راستای انتقاد از دولت یا جریان سیاسی متعلق آنهاست و این دو نیز به جای تغییر بازی و مطرح کردن مباحثی که جریان مقابل نسبت به آنها دفاعی از خود نداشته باشد در زمین رقیب و سوالات صداو‌سیما بازی کردند.

از تحریم و برجام‌و... تاثیرات اقتصادی‌اش و سنگ‌اندازی‌ها کمتر سخن به میان آمد. اختصاص بخشی کوتاه از اظهارات این دو نفر به زبان آذری هم  این حس را ایجاد کرد که گویی امید آنها به جمع‌آوری گروهی‌‌ از آذری‌زبان‌هاست‌ یا سوء‌استفاده ابزاری از این گروه و البته نوعی عدم‌اعتماد به رای‌آوری‌شان در میان سایر گروه‌های مردمی را نیز به نمایش می‌گذاشت. از سویی اظهاراتی که همتی مطرح می‌کرد بیشتر گفته‌هایی بود که در دوره‌های گذشته رای‌آور بودند؛ اما این گفته‌ها امروز اصطلاحا نخ‌نما‌شده‌، کارآیی نداشته و مطالبات مردم را نیز تامین نمی‌کنند.

از سویی همتی مسائلی را مطرح کرده که چندان نمی‌توان به آن استناد کرد. مثلا زمانی که سعی داشت خود را جدا از دولت بداند و مشخصا از این می‌گفت که دولت مرا بیرون کرده و روحانی شخصیتی اقتصادی نبوده و من نماینده دولت گذشته نیستم و... . پیشتر سخنان همتی درباره سانسور یا نقش زنان هم با این پرسش روبه‌رو بوده که پس چرا هر چه می‌گردیم در بدنه بانک‌مرکزی یک معاون زن و یا مدیر ارشد زن پیدا نمی‌کنیم؟ همتی با صراحت ‌رای خود را در رای معترضانی می‌داند که قصد خانه‌نشینی دارند.

او می‌خواهد آنها را به سمت خود جلب کند؛ این موضوعی بود که آن را از معترضان خواست و اینکه رای به او می‌تواند این اعتراض را نشان دهد، این در حالی است که بسیاری از همین معترضان خود او  را یکی از بانیان و همراهان وضع موجود به شمار می‌آورند. با این حال همتی حتی تشویق کرد تا هر یک از آنهایی که به او رای می‌دهند نظر 10 نفر دیگر را برای حضور پای صندوق رای جلب کنند.

همتی کاندیدایی است که اصلاح‌طلبان احتمالا تلاش دارند روی او سرمایه‌گذاری کنند. این در حالی است که محسن مهر‌علیزاده به مراتب دارای سبقه اصلاح‌طلبی مشخص‌تری است. روی‌هم‌رفته مناظره نخست نامزدها عایدی چندان خاصی برای کاندیداها جز یک نفرشان نداشت. آیا جلیلی می‌تواند همان احمدی‌نژاد 84 شود.