یک موج بزرگ دیگر در این پاندمی ناگزیر به نظر می‌رسد. پرسش بزرگ این است که شدّت بیماریِ ناشی از آن چقدر خواهد بود؟

اصلاحات پرس-ترجمه از دامون افضلی-نیما فاتح؛ کای کاپفراشمیت در مقاله‌ای در نشریه‌ی ساینس نوشت: هنگامی که دانشمندان آفریقای جنوبی برای نخستین‌بار در مورد گسترش سریعِ سویه‌ی جدیدی از ویروس SARS-CoV-2  به جهانیان هشدار دادند، گمان برخی افراد بر این بود که این سویه‌ی جدید احتمالاً در کشورهای دیگر گسترش نیابد. از این گذشته، سویه‌ی موسوم به بتا، که قبلاً در فاصله‌ی نوامبر 2020 تا مه 2021 در آفریقای جنوبی غالب بود، فراتر از مرزهای آن چندان گسترش نیافت و پس از آن به‌تدریج محو شد.

حالا واضح و مبرهن است که دنیا این بار چندان خوش‌شانس نخواهد بود. هرچند سؤالات بسیاری باقی است اما دانشمندان هرچه‌بیشتر احساس اطمینان می‌کنند که این تازه‌رسیده، اُمیکرون، احتمالاً مسیر پاندمی را به‌طرز شگرفی تغییر می‌دهد‌ـ البته این تغییر به سوی بهترشدن نیست.

اُمیکرون حالا در بیش از 90 کشور شناسایی شده و به‌سرعت در حال پیشروی است. مثلاً، هنگامی که نشریه‌ی ما زیر چاپ بود، دانشمندان دانمارکی برآورد کردند که اُمیکرون تنها چند روز تا نشستن بر جای دلتا به عنوان شایع‌ترین سویه فاصله دارد. ترولز لیلبیک، محقق بیماری‌های عفونی در دانشگاه کپنهاگ، می‌گوید: «آنچه می‌بینیم گسترشی شگرف و سریع است». این کشور 5 میلیون نفری، علی‌رغم نرخ بسیار بالای واکسیناسیون در آن، حالا روزانه شاهد بیش از 6 هزار مورد ابتلاست که تقریباً دو برابرِ تعداد موارد مشاهده‌شده در نقطه‌ی اوجِ موج قبلی است. (ظاهراً نشانه‌هایی از کاهش رشد موارد ابتلا در اوایل این هفته وجود داشت اما ممکن است که این کاهش تا حدی به این دلیل باشد که این کشور دارد به انتهای ظرفیت تست‌گیری خود می‌رسد.) نروژ، همسایه‌ی دانمارک، که تقریباً همین‌قدر جمعیت دارد، حالا پیش‌بینی کرده که در عرض چند هفته هر روز شاهد بیش از 100 هزار مورد ابتلا خواهد بود، مگر این که افراد ارتباطات اجتماعی را به شدّت کاهش دهند.

اما هادکرافت، ویروس شناس دانشگاه برن، هشدار می‌دهد که حتی اگر اُمیکرون باعث بیماری خفیف‌تری شود، همان‌طور که برخی دانشمندان امیدوارند، این پیش‌بینی‌ها درباره‌ی افزایش نجومیِ موارد ابتلا به این معنی است که چشم‌انداز بسیار تاریک و ترسناک است. او می‌گوید: «بسیاری از دانشمندان فکر می‌کردند که دلتا پیشاپیش این زمستان را به زمستانی واقعاً سخت بدل خواهد کرد. من مطمئن نیستم که این پیام به تصمیم‌گیران رسیده باشد که اُمیکرون چقدر کار را سخت‌تر می‌کند».

از نظر هادکرافت و سایر ویروس‌شناسان، ایمونولوژیست‌ها و اپیدمیولوژیست‌ها اُمیکرون جهش سرگیجه‌آورِ دیگری در متن فرازونشیب‌های این پاندمی است، آن هم درست قبل از تعطیلات‌ـــ زمان تماس‌های تلفنی بی‌امان، کارکردن تا اواخر شب و کم‌خوابی. فلوریان کرامر، محقق واکسن در دانشکده‌ی پزشکی ایکان در ماونت سینای می‌گوید: «ما افرادی داریم که تمام آخر هفته را هم کار می‌کنند. مهم نیست که فلان کار باید در ساعت 10 شب انجام شود، آن کار قطعاً انجام می‌شود».

همانند سویه‌های قبلی، بیشتر داده‌های اولیّه را تعداد انگشت‌شماری از کشورها در اختیار جهان قرار می‌دهند. آفریقای جنوبی، جایی که دانشمندان نخستین‌بار گسترش اُمیکرون را مشاهده کردند، گنجینه‌ای از ژنوم‌ها را توالی‌یابی کرده و داده‌هایی در مورد موارد اولیّه‌ی ابتلا تولید کرده است. دانمارک، که یکی از بهترین سیستم‌های نظارت ژنومی در جهان را دارد، دیدگاه دقیقی از نحوه‌ی انفجار احتمالیِ اُمیکرون بر فراز یک موج ابتلای ناشی از دلتا به دست داده است. در بریتانیا هم دانشمندان در حال انجام انبوهی مطالعه‌اند تا مشخص کنند که اُمیکرون چگونه در خانه‌ها و سایر جاها انتقال می‌یابد، و واکسن‌ها چگونه در برابر این سویه عمل می‌کنند. هادکرافت می‌گوید: «ما باید بسیار سپاسگزارِ این کشورها باشیم».

در نتیجه، ویژگی‌های اصلی اُمیکرون روز به روز دارد واضح‌تر می‌شود. بی‌شک این سویه از نظر رشد برتری قابل‌توجهی [بر سویه‌های قبلی] دارد. آنچه کمتر واضح است این است که آیا دلیل این برتری بیشتر به توانایی ویروس در فرار از واکنش سیستم ایمنی انسان برمی‌گردد یا به این هم ربط دارد که اُمیکرون ذاتاً از اسلافش انتقال‌پذیرتر است. این مسئله ممکن است در کوتاه‌مدت مهم نباشد، اما برای چشم‌انداز بلندمدت اهمیّت دارد. اگر همه چیز به گریختن از سیستم ایمنی مربوط باشد، مزیت اُمیکرون نسبت به دلتا ممکن است با ایجاد مصونیت نسبت به آن کاهش یابد و این دو سویه ممکن است عاقبت همزمان گسترش یابند. اما اگر اُمیکرون مُسری‌تر باشد جایگزین دلتا خواهد شد، همان‌طور که دلتا جای نسخه‌های قبلی را گرفت.

این مسئله هم که اُمیکرون چقدر در گریختن از واکنش ایمنی خوب عمل می‌کند دارد آشکارتر می‌شود. داده‌های اولیّه‌ی آفریقای جنوبی نشان می‌دهد که افزایش اُمیکرون مقارن است با افزایشی غیرمنتظره در موارد ابتلای مجدد. در هفته‌ی گذشته سنجش‌های آزمایشگاهیِ انجام‌گرفته توسط چندین گروه از محققان نشان داد که آنتی‌بادی‌ها، چه ناشی از واکسن‌ها و چه ناشی از ابتلای مجدد، در خنثی‌سازی اُمیکرون، در قیاس با سایر سویه‌ها، کمتر مؤثرند. دانشمندان بریتانیایی هم، بر مبنای داده‌های اولیّه، تخمین زده‌اند که محافظت در برابر ابتلای همراه با علائم در افرادی که دو دُز واکسن آسترازنکا یا واکسن‌های پیام‌رسان RNA زده‌اند بسیار کمتر است. خبر خوب این است که به نظر می‌رسد دُزهای تقویت‌کننده محافظت در برابر بیماری را به حدود 75 درصد برمی‌گردانند، و حتی احتمالاً میزان محافظت در برابر بستری‌شدن در بیمارستان از این هم بالاترست. کرامر می‌گوید: «به نظرم همه چیز عاقبت به محافظت از افراد برابر بیماری شدید ختم می‌شود».

داده‌های اولیّه‌ی دیسکاوری، بزرگترین شرکت بیمه‌ی سلامت آفریقای جنوبی، که در 14 دسامبر ارائه شد، اطمینان‌خاطر بیشتری به دست می‌دهد که اُمیکرون به‌طور کامل از چنگ سیستم ایمنی نمی‌گریزد. این داده‌ها نشان می‌دهد که افزایش بستری‌شدن مبتلایان در بیمارستان‌ها در این کشور کُندتر از موج‌های قبلی است. این می تواند بدین معنی باشد که محافظت در برابر بیماری شدید هنوز هم در افراد واکسینه‌شده و بهبودیافته قوی است‌ـ یا این که ویروس ذاتاً کمی خفیف‌تر از دلتا است.

اما ویلیام هنیج، اپیدمیولوژیست دانشگاه هاروارد، می‌گوید پاسخ به پرسشِ ”شدّت“ هنوز غیرممکن است. به گفته‌ی او مقایسه‌های ژنومی اخیر نشان می‌دهد که اُمیکرون تازه در اواسط اکتبر شروع به گسترش کرده است ـ‌برآورد تحقیقات قبلی اواخر سپتامبر بود‌ـ در نتیجه، این سویه به قدر کافی افراد را آلوده نکرده که بتوان نتیجه‌گیری کرد. تصادفاً بسیاری از موارد اولیّه‌ی ابتلا به اُمیکرون در آفریقای جنوبی در افراد جوان‌تری اتفاق افتاده که کمتر به بیماری شدید مبتلا می‌شوند. حتی اگر معلوم شود که این سویه ذاتاً خفیف‌تر است، شمار موارد ابتلا احتمالاً نظام‌های سلامت را زمین‌گیر خواهد کرد. هنیج می‌گوید: «یکی از همکاران این موضوع را به خوبی در یکی از کانال‌های کوچک افسرده‌کننده‌مان در شبکه‌ی اجتماعی اسلک بیان کرد».

دانشمندان همچنین نگران‌اند که اُمیکرون ـ‌که نشان‌دهنده‌ی جهش ژنومی عظیمی در سویه‌های شناخته‌شده است‌ـ چه بسا غافلگیری‌های تکاملی ناخوشایند دیگری نیز به همراه داشته باشد. مثلاً، تقریباً یک‌دهم از ژنوم‌های تاکنون توالی‌یابی‌شده‌ی اُمیکرون، دارای جهشی اضافی در شاخک پروتئینی هستند که به364K  معروف است و پیش‌بینی می‌شود توانایی آن را در فرار از سیستم ایمنی بهتر می‌کند. استفان گلدشتاین، ویروس‌شناس دانشگاه یوتا، می‌گوید: «اُمیکرون پیشاپیش دارای بزرگ‌ترین برگ برنده‌ها برای فرار از چنگ آنتی‌بادی‌هاست، بنابراین نمی‌تواند ده‌ها چیز دیگر ایجاد کند، اما364K  یکی از آنهاست. باید چشم از آن برنداریم».

به نظر کرامر، با توجه به تفاوت اُمیکرون با سویه‌های قبلی، سازندگان واکسن باید واکسن‌های تقویت‌کننده‌ی خاصّ اُمیکرون بسازند. هرچند، دریافت تأییدیه‌ی نظارتی و در دسترس قراردادن چنین واکسن‌های تقویت‌کننده‌ایی در تعداد زیاد ماه‌ها طول می‌کشد‌ــ و این برای رسیدگی به بحرانی که بسیاری از دانشمندان انتظارش را می‌کشند بسیار طولانی است. اگر هم سال گذشته را شاخصی [برای آینده] بدانیم بعید است که این واکسن‌ها در مقادیر قابل‌توجهی به  دست کشورهای متوسط یا کم درآمد برسد.

در حال حاضر اکثر کشورهای اروپایی امیدوارند که ارائه‌ی گسترده‌ی دُز سوم واکسن، همراه با اقدامات کنترلی اضافی مانند ممنوعیت گردهمایی‌های بزرگ، اجباری‌شدن ماسک‌زدن، تهویه‌ی بهتر و دورکاری، به کاهش موج ابتلا به اُمیکرون و جلوگیری از به‌زانودرآمدنِ بیمارستان‌ها کمک کند. ماریا فون کرخوف، اپیدمیولوژیست سازمان بهداشت جهانی، می‌گوید واکسیناسیون افرادی که اصلاً واکسن نزده‌اند هنوز هم بسیار مهم است‌ـ حتی اگر برای افزایش قابل‌توجه تعداد افراد واکسینه‌شده دیر باشد. فون کرخوف می‌گوید: «افرادی را که بیشتر در معرض خطرند واکسینه کنید. ببینید چه کسی را فراموش کرده‌اید و روی این‌ها تمرکز کنید».

ترجمه‌ از: Science