روایت سخت است، تاریخ سخت‌تر از آن. ساختن روایت تاریخی حتی اگر آنقدر اعتماد به نفس داشته باشیم که بنویسیم و یا بگویم: «خوانش من از تاریخ» (اینجا اشاره‌ام به سازنده خاتون نیست) باز هم نمی‌توان قله آن را به سربلندی فتح کرد مگر اینکه در هر دو غور کرده باشیم. مهم‌ترین مسئله چنین روایتی، فهمِ نسبت اکنون با منظری است که منِ خالق اثر در بازنمایی از آن دوران خاص می‌خواهم داشته باشم. اگر خالقی بدون منظر باشم که صرفاً جذابیت‌های روایی یک دوره خاص من را مجذوب کرده باشد باز اشکال ندارد، اما اینکه بخواهم تاریخ بگویم، بدون منظر، قطعاً اثر من پیشاپیش شکست خورده است، چرا که نه قصه است و نه تاریخ.

«خاتون» همه ابزاری داشت، بخصوص در هویت سمعی و بصری به‌واسطه حضور کیهان کلهر در موسیقی و دوربینی قوی. آنچه نداشت یک دالِ مرکزی و نقشه راهی بود که این ابزار در خدمت آن باشد. گویی خود سازندگان هم مجذوب آن ابزار شدند. برای میهمان آنقدر آفتابه و لگن آوردند که ناهار و شام را فراموش کردند. بیست و سه قسمت خاتون را به راحتی می‌توان به یک مینی‌سریال 5 قسمتی تبدیل کرد، تازه اگر بخواهیم روده درازی کنیم وگرنه که این داستان و با این شخصیت‌ها، بیش از یک فیلم یک ساعت و نیمی کشش ندارد.

«خاتون» نه قصه پیچ در پیچ، غافل‌گیرکننده و پرکشش داشت و نه نگاهی تاریخی. ارتدوکس‌ترین طرفداران امروز، ماه دیگر یادشان نمی‌آید همچین سریالی هم بوده است. ذات سریال این است که مخاطب را آلوده و گروگانِ «اینکه چه می‌شود؟» کند. خاتون در کنار این با بهره‌کشی از احساسات جمعی و فردی (مثلا با تصنیف «هنگام می»که هیچ ربطی به اشغال و آن دوران ندارد) مخاطب را موقتاً قلاب خود می‌کند. مخاطبی که بعدتر متوجه می‌شود هیچ عایدش نشده. قسمت آخر، اوجِ حضیضِ خاتون بود؛ بی‌هویت‌تر شدن بعضی شخصیت‌ها و ول شدن بعضی دیگر حکایت از وضعیت شلخته‌ای داشت که سازنده در آن گیر کرده و فقط می‌خواهد که تمامش کند.

ضعفِ کاگردان در ساختن یک وضعیت جنگی (که در نتیجه آن، سکانس رزم آخر شبیه تنفگ‌بازی کودکانه شده است) هم گواه این بود که موسیقی و تصویر هم تا جایی می‌توانند خطاپوش باشند. بدتر از همه بیانیه پایان فیلم است که واضحاً بعد از تحولات اخیر و تجاوز روسیه نوشته شده و گویی انگلیس متجاوز خوب است و شوروی متجاوز بد. البته که این موضع‌گیری در طول سریال هم واضحاً وجود داشت. پیشنهاد می‌کنم اگر فیلم «Anthropoid» ساخته «شان الیس» را ببینید؛ داستان عشق و مقاومت دقیقا در همین بازه زمانی.